Bazylika św. Mikołaja

Bazylika św. Mikołaja i klasztor dominikanów - jedna z najstarszych świątyń w Gdańsku, wzniesiona w końcu XII wieku.

Bazylika św. Mikołaja jest trzynawową halą. Fasada zachodnia zakończona jest szczytem ozdobionym wnękowaniem i sterczynami. Kościół przykryty został potrójnym dachem, nad każdą nawą z osobna.

Wewnątrz sklepienia wspierają się na 10 ośmiobocznych filarach. Nawa północna przechodzi ku wschodowi w kaplicę św. Jacka, zaś południowa - w kaplicę św. Józefa pod wieżą i dalej w zakrystię. W podziemiach znajdują się krypty, udostępnione do zwiedzania w czasie Jarmarku Dominikańskiego.

Zabytkowa posadzka kościoła wykonana jest z odpornego na ścieralność, ale łamliwego wapienia olandzkiego. Na płytach znajdują się pozostałości prehistorycznych zwierząt łodzikowców, a także znaki wytwórców kamienia.

Pierwszy mały kościół, pod wezwaniem św. Mikołaja, został wybudowany najprawdopodobniej w 1185. Powstał na skrzyżowaniu dwóch ważnych szlaków handlowych: starożytnej drogi kupców i traktu wiodącego z gdańskiego zamku do książęcych posiadłości na Pomorzu. Kościół od początku służył zarówno ludności miejscowej, jak i przybywającym do Gdańska ze wszystkich stron świata kupcom i żeglarzom.

22 stycznia 1227 pomorski książę Świętopełk przekazał kościół zakonowi oo. dominikanów, których przyprowadził Jacek Odrowąż. Został on konsekrowany przez legata papieskiego dla Prus Wilhelma z Modeny w 1239. Przy kościele wkrótce powstał klasztor.

W 1260 papież Aleksander IV udzielił gdańskim dominikanom przywileju odpustu zupełnego na dzień 4 sierpnia. Od tego czasu pielgrzymi zaczęli ściągać do Gdańska, a rada miasta rozpoczęła organizowanie w tym dniu jarmarku dominikańskiego.

Budowę istniejącego obecnie kościoła rozpoczęto po 1348, wznosząc w pierwszej fazie cztero-przęsłowe prezbiterium, a następnie sześcio-przęsłowy, trzynawowy, halowy korpus zachodni, którego przypory zostały wciągnięte do środka. Równocześnie trwała rozbudowa klasztoru.

W 1487 kościół przykryto sklepieniem gwiaździstym i podwyższono wieżę o część ośmioboczną. W okresie reformacji kościół kilkakrotnie był niszczony i plądrowany - w 1525 i 1576. Zakonnicy zostali wypędzeni z klasztoru, kilku z nich straciło życie. W 1564 władze gdańskie oddały klasztor protestantom, a skarbiec klasztorny zabrano na ratusz. Po interwencji króla Zygmunta Augusta, klasztor w 1567 zwrócono dominikanom.

11 października 1587 w kościele św. Mikołaja miało miejsce wręczenie przybyłemu ze Szwecji królowi Zygmuntowi III aktu elekcji, po uprzednim zaprzysiężeniu przez niego w kościele w Oliwie zobowiązań wobec Rzeczypospolitej, tzw. pacta conventa, uchwalonych przez Sejm.

Od tego momentu ponownie rozpoczął się okres świetności kościoła św. Mikołaja. W murach klasztoru zaczęło mieszkać coraz więcej zakonników, kwitło życie intelektualne i kaznodziejstwo, a kościół otrzymał nowe wyposażenie (główny ołtarz, stalle, ambonę, organy).

Pod koniec XVII w. przebudowano gotycką kaplicę św. Jacka, znajdującą się po północnej stronie prezbiterium.

W 1813 wskutek rosyjskiego ostrzału miasta klasztor całkowicie spłonął. Dwadzieścia jeden lat później, w 1834 nastąpiła kasata zakonu, a dominikanie zostali zmuszeni do opuszczenia miasta. Zrujnowane zabudowania klasztorne ostatecznie wyburzono. Przy kościele powstała parafia katolicka (jedna z czterech w ówczesnym Gdańsku).

Wymiary kościoła
Długość naw - 37 m
Wysokość nawy głównej - 16 m
Długość prezbiterium - 25 m
Szerokość prezbiterium - 9,30 m