Kościół św. Jana w Gdańsku – gotycki kościół, dawniej parafialny, położony w Głównym Mieście w Gdańsku, przy ul. Świętojańskiej 50. Jeden z najcenniejszych zabytków miasta.
Pierwsza wzmianka o istnieniu niewielkiej kaplicy pod wezwaniem św. Jana pojawiła się w 1358. Na pocz. lat 60. XIV w. o jurysdykcję nad kaplicą toczył się spór między proboszczami kościołów Mariackiego i św. Katarzyny. Mocą wyroku komtura gdańskiego Giselberta von Dudulsheima kaplica św. Jana stała się filią kościoła św. Katarzyny. Jej rola wzrastała wraz z rozwojem północnej części Głównego Miasta. Pod koniec XIV w. pod względem wysokości obciążeń podatkowych kościół św. Jana znajdował na drugim miejscu, zaraz po Mariackim.
Od około 1360 trwała budowa trójnawowej świątyni. Prace prowadzono najpierw po stronie wschodniej, a następnie, od 1382, po zachodniej. Zakończone one zostały na pocz. XV w., przy czym zostawiono miejsce na wieżę, której powstanie planowano na później, podobnie jak sklepień, które tymczasowo zastąpił strop wykonany z belek.
W 1415 zaczęła się przebudowa korpusu wschodniego. Zbudowano nowe prezbiterium i transept. Rozpoczęto też stawianie wieży, ale budowę przerwał, wydany w 1453 przez zakon krzyżacki, zakaz stawiania tak wysokich budynków w okolicy zamku. Zakaz dotyczył także innych świątyń oraz ratusza.
Budowę sklepień i wieży dokończono jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej. Wtedy też kościół otrzymał formę, w jakiej istnieje do chwili obecnej.
W 1456, już po powrocie Gdańska do Polski, biskup kujawski Jan Gruszczyński dokonał podziału miasta na 6 parafii. Wówczas to świątynia stała się kościołem parafialnym.
W latach 1463–1465 kościół otrzymał sklepienia gwiaździste.
W ciągu XV i XVI w. cechy rzemieślnicze, zamożniejsze rodziny i bractwa ufundowały łącznie 13 ołtarzy, dedykowanych m.in. Najświętszej Maryi Pannie, św. Krzyżowi czy św. Jakubowi. Od poł. XVI w. kościół św. Jan stał się definitywnie świątynią luterańską i z biegiem czasu ołtarze te zaczęły znikać. W ich miejsce pojawił się w 1612 wielki kamienny ołtarz Abrahama van den Blocke'a, zachowany do dziś.
Kościół św. Jana jest kościołem trójnawowym, halowym z jednonawowym transeptem. Każda z trzech naw korpusu i prezbiterium nakryta jest osobnym dachem. Długość kościoła wynosi 55,10 m, szerokość 20,18 m. Czterokondygnacyjna wieża ma wysokość 47 m. Jest ona udekorowana zespołami blend i ornamentowanymi fryzami, odzwierciedlającymi kilkuetapowy czas jej powstawania. Wieża jest nakryta niewysokim czterospadowym dachem i zwieńczona smukłą sygnaturką.
Najcenniejszym elementem wyposażenia jest renesansowy, wykonany z kamienia (szarego piaskowca gotlandzkiego i brunatnego marmuru), ołtarz główny, dedykowany św. Janowi Chrzcicielowi. Wykonał go w latach 1599–1612 Abraham van den Blocke. W czasie pożaru w 1945 zwęgleniu uległy polichromie; w kolejnych latach znajdujący się we wnętrzu zrujnowanego kościoła ołtarz był dewastowany i popadał w ruinę; konserwacji dokonano w latach 1995-97.
Na uwagę zasługuje też barokowa chrzcielnica z 1669 oraz:
- gotyckie Ukrzyżowanie z 1482 i dwa rzędy ław;
- barokowe stalle dla członków Rady Kościoła z 1672 r.;
- dębowe figury z empory;
- małe organy: trzydziestogłosowy instrument, skonstruowany przez Johanna Rhode w 1761 r. jako instrument pomocniczy dla organów głównych. Elementy rzeźbiarskie wykonał Johann Heinrich Meissner. W czasie wojny prospekt organowy został ewakuowany, natomiast sam instrument został zniszczony. Jego rekonstrukcja nastąpiła w roku 2020;
- kazalnica, loże straganiarzy, żeglarzy, murarzy i rodzin: Schopenhauerów i Muhlów oraz loża kata;
cykl czterech obrazów "Panny mądre i głupie" z połowy XVII wieku;
- elementy wystroju (23 lichtarze z reflektorami, pająk, biblioteka, mosiężne baptysterium, zegar na wieży) – fundowane w większości przez Zachariasza Zappio (zm. w 1680) i jego żonę;
- oryginalne płyty nagrobne w posadzce kościoła.
W czasie prac konserwatorskich w 2012 w świątyni odkryto średniowieczne polichromie.
W ramach zakończonych w 2017 prac konserwatorskich w kościele ustawiono ocalałą konstrukcję loży żeglarzy z 1724 r., odnowiono kamienne epitafium Jana Storcha z 1629 r. (dowódcy polskiej piechoty morskiej w bitwie pod Oliwą w 1627 r.). Przewidywane jest także przywrócenie 36-metrowej empory z XVII wieku z obrazami i rzeźbami w południowej nawie kościoła, a także bocznego prospektu organowego z XVIII wieku, autorstwa Henryka Mejsnera.
© Źródło: Wikipedia,
BY-SA 3.0
Pierwsza wzmianka o istnieniu niewielkiej kaplicy pod wezwaniem św. Jana pojawiła się w 1358. Na pocz. lat 60. XIV w. o jurysdykcję nad kaplicą toczył się spór między proboszczami kościołów Mariackiego i św. Katarzyny. Mocą wyroku komtura gdańskiego Giselberta von Dudulsheima kaplica św. Jana stała się filią kościoła św. Katarzyny. Jej rola wzrastała wraz z rozwojem północnej części Głównego Miasta. Pod koniec XIV w. pod względem wysokości obciążeń podatkowych kościół św. Jana znajdował na drugim miejscu, zaraz po Mariackim.
Od około 1360 trwała budowa trójnawowej świątyni. Prace prowadzono najpierw po stronie wschodniej, a następnie, od 1382, po zachodniej. Zakończone one zostały na pocz. XV w., przy czym zostawiono miejsce na wieżę, której powstanie planowano na później, podobnie jak sklepień, które tymczasowo zastąpił strop wykonany z belek.
W 1415 zaczęła się przebudowa korpusu wschodniego. Zbudowano nowe prezbiterium i transept. Rozpoczęto też stawianie wieży, ale budowę przerwał, wydany w 1453 przez zakon krzyżacki, zakaz stawiania tak wysokich budynków w okolicy zamku. Zakaz dotyczył także innych świątyń oraz ratusza.
Budowę sklepień i wieży dokończono jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej. Wtedy też kościół otrzymał formę, w jakiej istnieje do chwili obecnej.
W 1456, już po powrocie Gdańska do Polski, biskup kujawski Jan Gruszczyński dokonał podziału miasta na 6 parafii. Wówczas to świątynia stała się kościołem parafialnym.
W latach 1463–1465 kościół otrzymał sklepienia gwiaździste.
W ciągu XV i XVI w. cechy rzemieślnicze, zamożniejsze rodziny i bractwa ufundowały łącznie 13 ołtarzy, dedykowanych m.in. Najświętszej Maryi Pannie, św. Krzyżowi czy św. Jakubowi. Od poł. XVI w. kościół św. Jan stał się definitywnie świątynią luterańską i z biegiem czasu ołtarze te zaczęły znikać. W ich miejsce pojawił się w 1612 wielki kamienny ołtarz Abrahama van den Blocke'a, zachowany do dziś.
Kościół św. Jana jest kościołem trójnawowym, halowym z jednonawowym transeptem. Każda z trzech naw korpusu i prezbiterium nakryta jest osobnym dachem. Długość kościoła wynosi 55,10 m, szerokość 20,18 m. Czterokondygnacyjna wieża ma wysokość 47 m. Jest ona udekorowana zespołami blend i ornamentowanymi fryzami, odzwierciedlającymi kilkuetapowy czas jej powstawania. Wieża jest nakryta niewysokim czterospadowym dachem i zwieńczona smukłą sygnaturką.
Najcenniejszym elementem wyposażenia jest renesansowy, wykonany z kamienia (szarego piaskowca gotlandzkiego i brunatnego marmuru), ołtarz główny, dedykowany św. Janowi Chrzcicielowi. Wykonał go w latach 1599–1612 Abraham van den Blocke. W czasie pożaru w 1945 zwęgleniu uległy polichromie; w kolejnych latach znajdujący się we wnętrzu zrujnowanego kościoła ołtarz był dewastowany i popadał w ruinę; konserwacji dokonano w latach 1995-97.
Na uwagę zasługuje też barokowa chrzcielnica z 1669 oraz:
- gotyckie Ukrzyżowanie z 1482 i dwa rzędy ław;
- barokowe stalle dla członków Rady Kościoła z 1672 r.;
- dębowe figury z empory;
- małe organy: trzydziestogłosowy instrument, skonstruowany przez Johanna Rhode w 1761 r. jako instrument pomocniczy dla organów głównych. Elementy rzeźbiarskie wykonał Johann Heinrich Meissner. W czasie wojny prospekt organowy został ewakuowany, natomiast sam instrument został zniszczony. Jego rekonstrukcja nastąpiła w roku 2020;
- kazalnica, loże straganiarzy, żeglarzy, murarzy i rodzin: Schopenhauerów i Muhlów oraz loża kata;
cykl czterech obrazów "Panny mądre i głupie" z połowy XVII wieku;
- elementy wystroju (23 lichtarze z reflektorami, pająk, biblioteka, mosiężne baptysterium, zegar na wieży) – fundowane w większości przez Zachariasza Zappio (zm. w 1680) i jego żonę;
- oryginalne płyty nagrobne w posadzce kościoła.
W czasie prac konserwatorskich w 2012 w świątyni odkryto średniowieczne polichromie.
W ramach zakończonych w 2017 prac konserwatorskich w kościele ustawiono ocalałą konstrukcję loży żeglarzy z 1724 r., odnowiono kamienne epitafium Jana Storcha z 1629 r. (dowódcy polskiej piechoty morskiej w bitwie pod Oliwą w 1627 r.). Przewidywane jest także przywrócenie 36-metrowej empory z XVII wieku z obrazami i rzeźbami w południowej nawie kościoła, a także bocznego prospektu organowego z XVIII wieku, autorstwa Henryka Mejsnera.
Często zadawane pytania dotyczące Kościół św. Jana
- Jakie podobne obiekty są w pobliżu Kościół św. Jana ?
-
podobne obiekty w pobliżu Kościół św. Jana: